Fundacja na rzecz Nauki Polskiej po raz kolejny wyróżniła setkę młodych polskich naukowców przed 30. rokiem życia, którzy – mimo młodego wieku – mają już na koncie imponujący dorobek naukowy i sukcesy na światową skalę. Jest wśród nich 59 mężczyzn i 41 kobiet, reprezentujących wszystkie dziedziny nauki, a ponad 1/3 z nich posiada już stopień doktora. To grono najzdolniejszych badaczy – wyłonione spośród ponad 640 kandydatów – zostało nagrodzone prestiżowymi stypendiami START w wysokości 30 tys. zł, które mają wesprzeć dalszy rozwój ich naukowych karier.
– W Polsce na naukę wydaje się średnio 76 euro rocznie w przeliczeniu na obywatela, podczas gdy europejska średnia to ok. 200 euro, a są kraje, które wydają nawet 400 euro. Jednak – pomimo tego niedofinansowania – młodzi polscy naukowcy radzą sobie bardzo dobrze, jestem pełen uznania. Ponadto, porównując poziom programu START kilkanaście lat temu i teraz, obserwuję, że kandydaci muszą dziś opublikować dużo lepsze prace, żeby otrzymać to stypendium. Tak więc postęp jest, mimo że mamy potworne niedofinansowanie nauki – mówi agencji Newseria Biznes prof. Maciej Żylicz, prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
START to najstarszy w Polsce program stypendialny dla najzdolniejszych młodych naukowców, reprezentujących wszystkie dziedziny nauki. Wyróżnienie jest przyznawane badaczom, którzy przed 30. rokiem życia już mają wybitne osiągnięcia naukowe i sukcesy na światową skalę. Prestiżowa nagroda, połączona ze wsparciem finansowym, ma ich wesprzeć i zachęcić do dalszego rozwoju naukowego.
– Ci młodzi naukowcy sami aplikują do fundacji, a my – w wielostopniowym procesie peer review, czyli oceny przez innych naukowców – oceniamy te wnioski, ich jakość i przede wszystkim oryginalność – ten element jest dla nas najważniejszy. Nie sumujemy żadnych punktów ministerialnych, nie patrzymy na cytowania, nie bierzemy pod uwagę wskaźnika impact factor czy innych elementów, które są moim zdaniem patologią nauki w Polsce. My patrzymy na najlepsze osiągnięcie. Czasami można mieć tylko jedno, ale naprawdę przełomowe osiągnięcie, jedną publikację, żeby dostać nasze stypendium START – podkreśla prof. Maciej Żylicz.
Stypendyści programu START są wybierani w wieloetapowym procesie, w którym jakość ich dotychczasowego dorobku naukowego, udokumentowanego patentami lub publikacjami w uznanych polskich i zagranicznych periodykach naukowych, jest oceniana i recenzowana przez uznanych naukowców, będących autorytetami w swoich dziedzinach. W tym roku 100 nagrodzonych badaczy zostało wyłonionych z grona 641 kandydatów, co oznacza, że wyróżnienie otrzymało 15,6 proc. spośród ubiegających się o stypendium.
Jest wśród nich 59 mężczyzn i 41 kobiet, a 34 proc. wszystkich nagrodzonych posiada stopień doktora (w tym 17 kobiet i 17 mężczyzn; w Polsce przeciętny wiek uzyskiwania doktoratu wynosi ok. 35 lat). Największa liczba tegorocznych laureatów reprezentuje nauki biologiczne, medyczne i nauki o Ziemi (30 stypendiów), nauki chemiczne i nauki o materiałach (25 stypendiów), nauki humanistyczne i społeczne (20 stypendiów), nauki techniczne (14 stypendiów), nauki fizyczne i matematyczne (11 stypendiów). Natomiast na czele instytucji, z których pochodzi największa liczba laureatów i laureatek, po raz kolejny znalazł się Uniwersytet Warszawski (16 stypendystów). Dalej uplasowały się Politechnika Wrocławska (13 stypendystów) i Uniwersytet Jagielloński w Krakowie (11 stypendystów).
– Te stypendia w tym roku rozkładają się dość ciekawie. O ile dawniej to fizyka i matematyka biła wszystkich na głowę, o tyle w tej chwili również mamy wiele świetnych prac w innych dziedzinach – mówi prezes Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
Laureaci programu START zostali w tym roku wyłonieni po raz 32. Otrzymali roczne stypendium w wysokości 30 tys. zł, które mogą przeznaczyć na dowolny cel. Nagrody odebrali podczas uroczystej gali 8 czerwca br. na Zamku Królewskim w Warszawie. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej przeznaczyła na nie łącznie ponad 3 mln zł.
– To nie są znaczone pieniądze, stypendyści mogą je przeznaczyć na to, co tylko uważają za stosowne. Jeśli ktoś potrzebuje opiekunki dla dzieci po to, żeby móc pracować naukowo, to może z tych pieniędzy sfinansować jej wynajęcie. Jeżeli ktoś musi pojechać za granicę, żeby zobaczyć w bibliotece określone dzieła w oryginale, to wyjeżdża za granicę – mówi prof. Maciej Żylicz. – Granty dla młodych naukowców przyznaje też m.in. Narodowe Centrum Nauki, ale każda z takich agencji przyznaje pieniądze znaczone, tzn. tyle możesz wydać na honoraria, tyle możesz wydać na aparaturę, tyle na to i tamto. Natomiast tym, czego młodym naukowcom brakuje, są pieniądze, które można wydać na wszystko. Dlatego właśnie te stypendia START, od których nie płaci się podatku, są ważne, ponieważ je można wydać, na co się chce.
Fundacja na rzecz Nauki Polskiej od 2009 roku przyznaje również w programie START wyróżnienia kandydatom i kandydatkom, których osiągnięcia badawcze zostały ocenione przez recenzentów konkursu jako wybitne. Ich stypendia zostają podwyższone do 38 tys. zł. W tym roku takie specjalne wyróżnienia otrzymali: Elżbieta Wątor z Małopolskiego Centrum Biotechnologii UJ (Grupa badawcza Maxa Plancka) – nauki przyrodnicze i medyczne, dr Justyna Kocik-Król z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie – nauki chemiczne i o materiałach, Michał Nowakowski z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II – nauki humanistyczne i społeczne oraz dr inż. Erwin Wojtczak z Politechniki Gdańskiej – nauki techniczne i ścisłe.
– Nagrodę w konkursie START otrzymałem za opracowanie algorytmów nieniszczącej diagnostyki konstrukcji za pomocą fal ultradźwiękowych. Polega ona na tym, że konstrukcję, która ma potencjalne ryzyko wystąpienia uszkodzenia, badamy za pomocą różnego rodzaju urządzeń i dokonujemy pewnych skanów. Następnie interpretujemy te skany i na tej podstawie jesteśmy w stanie określić, czy dana konstrukcja ma uszkodzenia, dzięki czemu możemy m.in. zapobiec katastrofom i w ten sposób zapewnić bezpieczeństwo osób użytkujących dany obiekt budowlany – wyjaśnia dr inż. Erwin Wojtczak, adiunkt w Katedrze Wytrzymałości Materiałów Wydziału Inżynierii Lądowej i Środowiska Politechniki Gdańskiej. – Stypendium START Fundacji na rzecz Nauki Polskiej ma dla mnie ogromne znaczenie, z tego głównie względu, że jest to bardzo prestiżowe wyróżnienie. Kilkanaście lat temu otrzymała je również moja pani promotor, więc jest to też dla mnie pewnego rodzaju dziedzictwo, jego kontynuacja.
– W tegorocznym konkursie zostałam nagrodzona za moje badania nad molekularnym mechanizmem hypuzynacji. To jest bardzo unikalny, rzadki proces i ulega mu tylko jedno białko, ale ma on kluczowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju każdej komórki. Jeżeli tej modyfikacji jest za dużo, to może doprowadzić np. do nowotworzenia, a jeśli jest jej zbyt mało, szczególnie w nowo powstałych komórkach, to prowadzi to do różnych zaburzeń neurorozwojowych – mówi Elżbieta Wątor z Małopolskiego Centrum Biotechnologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. – W tej tematyce badawczej, w której się obracałam podczas mojego doktoratu, pojawiło się wiele pytań, na które chcielibyśmy jeszcze odpowiedzieć, więc wykiełkowały już pomysły na nowe projekty.
W ramach programu START przyznawane jest również Stypendium im. Barbary Skargi dla osoby, której badania wyróżniają się odważnym przekraczaniem granic pomiędzy różnymi dziedzinami nauki, otwierają nowe perspektywy badawcze i tworzą nowe wartości w nauce. Tegoroczną laureatką tego stypendium została dr Anna Dobrowolska z Wydziału Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Od 2015 roku FNP przyznaje również wyróżnienie im. prof. Adama Sobiczewskiego. Może je otrzymać laureat prowadzący badania naukowe w dziedzinie matematyki, fizyki teoretycznej bądź astronomii, a głównym kryterium wyróżnienia jest wyjątkowo wysoka jakość dorobku naukowego kandydata. W tym roku otrzymał je Piotr Ostropolski-Nalewaja z Wydziału Matematyki i Informatyki Uniwersytetu Wrocławskiego. W tegorocznym konkursie po raz trzeci przyznane zostało także stypendium z wyróżnieniem im. prof. Wacława Szybalskiego, które otrzymać może wybitny młody naukowiec prowadzący badania w dziedzinach nauki uprawianych przez fundatora, czyli biotechnologii, genetyce lub biologii molekularnej. W tym roku odebrał je Piotr Włodzimierz z Instytutu Biochemii i Biofizyki PAN w Warszawie.
Stypendia START są przyznawane przez FNP od 1993 roku. Do 2024 roku włącznie fundacja nagrodziła nimi 3,5 tys. osób, przyznając w sumie 4136 stypendiów (w latach 2002–2015 istniała możliwość otrzymania stypendium START dwukrotnie) w łącznej wysokości ponad 96,5 mln zł. Środki na ten cel pochodzą z budżetu fundacji, od prywatnych darczyńców i z wpłat 1,5 proc. podatku dochodowego. Fundacja na rzecz Nauki Polskiej zachęca wszystkich do przekazywania darowizn na rzecz programu. Uzyskane środki FNP w całości przekazuje na stypendia w programie START.
Nabór wniosków do kolejnego konkursu rozpocznie się jesienią br. O stypendia po raz kolejny będą mogli się ubiegać naukowcy przed 30. rokiem życia (lub starsi, jeżeli korzystają z regulaminowych możliwości przedłużenia), którzy na początku kariery naukowej mogą się wykazać znaczącymi osiągnięciami badawczymi.
